“NGẮM CHÂN DUNG NGUYỄN TRÃI”
BÀI THƠ HAY RA ĐỜI NỬA THẾ KỶ
CHƯA TỪNG CÔNG BỐ

                                             NGUYỄN THỊ THIỆN

NHÀ VĂN NGUYỄN THỊ THIỆN

Trong cuộc đời đi học, mỗi chúng ta đều có những kỷ niệm về thầy cô, bạn hữu. Bản thân tôi cũng có không ít kỷ niệm. Trong số đó, tôi nhớ mãi và thuộc nằm lòng bài thơ “Ngắm chân dung Nguyễn Trãi” do thầy Trần Tiến Đức (1934 - 1999) sáng tác. Áng thơ này chưa từng được công bố. Nhân kỷ niệm tròn 570 năm ngày mất của Danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Trãi (1380 - 1442), đến nay tôi tha thiết mong mỏi bài thơ được lan tỏa để nhiều người đọc cùng biết.

Còn nhớ cách đây mấy năm (2017), tôi đi cùng chuyến xe ô tô với thầy giáo dạy chúng tôi thời đại học - Giáo sư Nguyễn Đình Chú - khi tham gia Hội nghị chuyên đề về Thơ Tú Xương nhân Kỷ niệm 110 năm ngày mất của ông ở Nam Định. Trên đường đi, tôi được trò chuyện cùng thầy và lúc vui chuyện, tôi đọc cho Giáo sư nghe bài thơ “Ngắm chân dung Nguyễn Trãi”. Nghe xong, thầy hết sức ngạc nhiên, thích thú và khen bài thơ hay, đậm chất hào sảng và niềm tự hào về dân tộc, về danh nhân Nguyễn Trãi. Giáo sư còn nói: thầy Trần Tiến Đức là học trò cũ của tôi nhưng chưa từng nghe ai nói về bài thơ.

Sau này, khi chia sẻ với thầy Lê Hữu Tỉnh (giáo viên chủ nhiệm lớp tôi năm đầu tiên học đại học) và cô Phạm Thị Hòa (chủ nhiệm tôi ba năm cuối), hai thầy cô cũng chưa hề biết đến bài thơ. Ngay cả trưởng nam của thầy Tiến Đức là anh Trần Quang Khuê cũng nói: “Cháu chưa từng nghe bố cháu nói gì về bài thơ. Trong ghi chép và tư liệu của bố cháu để lại sau khi ông đã đi xa, cũng không thấy có bài thơ này”.

Tôi nhớ mãi thầy Trần Tiến Đức, dạy phần Văn học Việt Nam thời kỳ Trung đại, trong đó có phần tác giả Nguyễn Trãi. Thầy vóc người nho nhã, hơi gầy nhưng lên lớp, thầy nhiệt tình truyền tải bài giảng tới sinh viên. Chất giọng miền Trung của thầy mới nghe hơi khó tiếp nhận nhưng nghe quen thấy gần gũi, thân thương. Ngoài cung cấp những kiến thức trọng tâm của bài, thầy còn rất xúc động khi đưa thông tin về đại thi hào Nguyễn Trãi. Bấy giờ (năm 1977 - đất nước ta vừa được thống nhất) hồ sơ đang được trình lên tổ chức UNESCO xét và hơn một năm sau - 1979 - Nguyễn Trãi đã được công là Danh nhân Văn hóa nhân loại.

Trong buổi dạy về Nguyễn Trãi, thầy Trần Tiến Đức đọc cho sinh viên chúng tôi nghe bài thơ thầy sáng tác như sau:

NGẮM CHÂN DUNG NGUYỄN TRÃI

Đã bao lần tôi ngắm bức chân dung
Người anh hùng Nguyễn Trãi
Đã bao lần tôi đọc đi đọc lại
Những vần thơ tâm huyết của Người
Lòng bồi hồi tôi gọi: Ức Trai ơi!
Cả dân tộc theo Người
Trên những chặng đường chiến thắng
Và ở đó những lời văn hùng tráng của Người

Đang nhịp bước quân hành.
Đêm nay đọc lịch sử Việt Nam

Tôi xao xuyến thấy Người có mặt
Trong bản trường ca của dân tộc
Bốn nghìn năm khí phách hiên ngang
Người ngồi đó hiền từ  đôn hậu

Tư thế hiên ngang nhưng nét mặt đăm chiêu

Người đang lắng nghe những tiếng quân reo
Hay cuồn cuộn lòng ái ưu vằng vặc?
Năm thế kỷ rồi
Đất nước đã thay hình đổi dạng
Nhưng chân dung Người đường nét vẫn còn tươi.
Tôi bâng khuâng nâng đọc thơ Người
Lòng rộng mở những chân trời bát ngát
Đây “Cửa bể Thần Phù”* trăng thanh gió mát
Đây Bạch Đằng* cuồn cuộn triều dâng
Và núi non uốn khúc tầng tầng
Đẹp biết bao những đêm trăng vời vợi
“Túi thơ” Người “chứa hết mọi giang san”*
Lòng dạt dào trong những áng hùng văn
Tôi tưởng thấy những đoàn quân
Đang ào ào xung trận
Dội bão táp xuống đầu quân giặc
Bồ Đằng, Tốt Động, Xương Giang
Khắp chiến trường chớp giật sấm vang
Đất nước ngân dài tiếng hò reo chiến thắng.
***
Năm thế kỷ rồi
Ngôi Sao Khuê vẫn sáng
Trên bầu trời văn học Việt Nam
Trên những nẻo đường dân tộc hành quân
Có tiếng chân Người hòa trong muôn nhịp bước
Trong bản anh hùng ca giữ nước
Tên tuổi Người đang vang đến năm châu...
***
Trời đêm nay lồng lộng trăng sao
Người có về đây hát lên cùng dân tộc
Ngắm xuân đến nở hoa trên nòng súng
Nghe râm ran đất nước tiếng Xuân cười
Và tiếp lời văn hùng tráng Ức Trai ơi!

(Năm 1977)

* Bài thơ có nhiều từ ngữ, hình ảnh là những câu, ý thơ, tên bài thơ của Nguyễn Trãi.