TRAO ĐỔI VỀ BÀI THƠ "BẮT NẠT"...

Chào mừng bạn đã đến với trang Điện tử "Văn nghệ Công nhân" của Chi Hội Nhà văn Công nhân

Đỗ Nguyên Thương

TRAO ĐỔI THÊM VỀ BÀI THƠ “BẮT NẠT” TRONG SÁCH GIÁO KHOA

Thuở nhỏ tôi từng bị bắt nạt, khi thì bị hú hoà cho giật nảy mình, khi thì bị bạn cầm con rắn nhựa đưa qua đưa lại trướcc mặt, khi thì đến trường thấy con cóc trong ngăn bàn… Và tôi rất dị ứng với hành vi bắt nạt

Tuy nhiên, không vì thế tôi không ưa bài thơ này. Ngược lại, tôi tò mò và đọc một mạch…

Bắt nạt là xấu lắm
Đừng bắt nạt, bạn ơi
Bất cứ ai trên đời
Đều không cần bắt nạt

Tại sao không học hát
Nhảy híp-hóp cho hay?
Thời gian trong một ngày
Đâu để dành bắt nạt

Sao không ăn mù tạt
Đối diện thử thách đi?
Thử kẻ yếu làm gì
Sao không trêu mù tạt?

Những bạn nào nhút nhát
Thì là giống thỏ non
Trông đáng yêu đấy chứ
Sao không yêu, lại còn...?

Đừng bắt nạt người lớn
Đừng bắt nạt trẻ con
Đừng bắt nạt nước khác
Trên khắp trái đất tròn

Đừng bắt nạt mèo, chó
Đừng bắt nạt cái cây
Đừng bắt nạt ai cả
Vì bắt nạt dễ lây

Bạn nào bắt nạt bạn
Cứ đưa bài thơ này
Bảo nếu cần bắt nạt
Thì đến gặp tớ ngay

Cứ đến bắt nạt tớ
Bị bắt nạt quen rồi
Vẫn không thích bắt nạt
Vì bắt nạt rất hôi!

(Nguyễn Thế Hoàng Linh, Ra vườn nhặt nắng, Nhà xuất bản Thế giới, 2017).

Từ năn 2021 bài thơ Bắt nạt của Nguyễn Thế Hoàng Linh được đưa vào sách giáo khoa Ngữ văn lớp 6, tập 1, bộ “Kết nối tri thức và cuộc sống”, đến nay vẫn nhận được sự quan tâm khá nhiều của độc giả và phụ huynh, học sinh, giáo viên và công chúng yêu thơ.

Là một giáo viên từng đứng trên bục giảng, từng dạy học sinh trung học cơ sở (THCS) một số năm, tôi nhận thấy, bài thơ này đúng là có sự khác biệt so với những bài thơ trước đây được đưa vào chương trình ngữ văn THCS. Trước đó, học sinh quen với các bài thơ

Cứ mỗi độ thu sang

Hoa cúc lại nở vàng

Ngoài vườn hương thơm ngát

Ong bướm bay rộn ràng

Em cắp sách tới trường

Nắng thu rải trên đường

Trời trong xanh gió mát

Đẹp thay lúc thu sang.

(Mùa thu sang- Trần Lê Văn)

Hoặc bài thơ Hạt gạo làng ta của Trần Đăng Khoa

Hạt gạo làng ta

Có bão tháng bảy

Có mưa tháng ba

Giọt mồ hôi sa

Những trưa tháng sáu

Nước như ai nấu

Chết cả cá cờ

Cua ngoi lên bờ

Mẹ em xuống cấy

Nghĩa là chúng ta một thời đã quá quen với những vần thơ giản dị, dễ hiểu nên khi đọc bài thơ Bắt nạt, thấy có sự khác biệt.

Trước hết, tôi nhận thấy, các bài thơ của Trần Đăng Khoa, Trần Lê Văn thực sự rất hay, rất dễ hiểu và được đông đảo công chúng ngợi khen. Theo đó, cũng khẳng định việc lựa chọn bài đưa vào sách giá khoa là sáng suốt. Tuy nhiên, không vì thế mà chúng ta phủ nhận những bài thơ khác, phủ nhận cách lựa chọn bài thơ Bắt nạt.

Bàn về tiêu đề: Dễ nhớ; Bàn về hành vi: Đáng lên án. Vậy thông điệp được gửi gắm từ. nhan đề như một lời cảnh tỉnh, bắt nạt là hành vi không tốt, không nên có ở mọi nơi mọi lúc, nhất là trong nhà trường.

Thực tế thì sao? Hành vi này vẫn xuất hiện khá nhiều, nhất là trong các trường tiểu học và THCS. Bởi vậy cho nên, lời thơ của Nguyễn Thế Hoàng Linh

Bắt nạt là xấu lắm

Đừng bắt nạt, bạn ơi

Bất cứ ai trên đời

Đều không cần bắt nạt

không phải người có hành vi bắt nạt là người hùng là đáng khen, ngược lại!

Và lời khuyên như một thông điệp giáo dục mang tính nhân văn được đưa ra ngay ở khổ thơ tiếp theo

Tại sao không học hát

Nhảy híp-hóp cho hay?

Thời gian trong một ngày

Đâu để dành bắt nạt

Học hát và học nhảy híp-hóp khiến cuộc sống vui nhộn và ý nghĩa hơn nhiều chứ? Quỹ thời gian ai cũng như ai, có 24 tiếng/ngày. Vậy nên sử dụng vào những việc bổ ích, không nên dành thời gian bắt nạt bạn bè.

Tiếp đó, tác giả không dùng lời khuyên theo lối xuôi chiều như trên nữa, mà bằng cách khêu gợi, “khích tướng”, khích cho những ai hay bắt nạt người khác:

Sao không ăn mù tạt

Đối diện thử thách đi?

Thử kẻ yếu làm gì

Sao không trêu mù tạt?

Mù tạt là gia vị cay, xông, hăng. Nếu không biết cách ăn thì sẽ khiến mù tạt xộc thẳng lên mũi, chảy nước mắt nước mũi. Không phải ngẫu nhiên tác giả lựa chọn hình ảnh này. Nếu là ớt thì phổ biến và dễ hiểu hơn. Tuy nhiên, mù tạt ấn tượng hơn! Nhìn ớt là biết tránh, nhìn mù tạt chưa hẳn?!

Vấn đề đáng bàn là nếu thấy mình đi bắt nạt bạn là mình oai, vậy mình thử ăn mù tạt xem mình có còn oai không? Cách nói này lạ, lạ và độc đáo. Không phải chỉ dân biển hay dân thành phố mới biết mù tạt. Hiện tại, miền núi, trung du vẫn có nhiều nhà hàng hải sản. Ở đó có mù tạt! Và giả sử có một số lượng nhất định học sinh hoặc độc giả chưa biết mù tạt, thì hãy làm theo cách nói “dân gian hiện đại”

“Trăm năm trong cõi người ta? Những gì chưa biết thì tra Google”. Một phút là tra cứu được!

Có ý kiến cho rằng bài thơ này có vẻ không được xuôi tai như các bài thơ nêu trước đó! Tuy nhiên, sẽ ra sao nếu quanh năm đời này qua đời khác học theo một lối mòn. Nhân nói lối mòn, còn nhớ Lỗ Tấn, trong tác phẩm Thuốc có nêu một triết lý “Trên thế giới làm gì có đường, người ta đi mãi thì thành đường thôi”!

Vậy nay chưa quen tai, mai đọc sẽ khác, tháng sau, năm sau đọc lại sẽ quen hơn!

Tôi không phủ nhận với học sinh nên chọn thơ dễ hiểu.

Bài này cũng có khó hiểu đâu?

Những bạn nào nhút nhát

Thì là giống thỏ non

Trông đáng yêu đấy chứ

Sao không yêu, lại còn...?

Đừng bắt nạt người lớn

Đừng bắt nạt trẻ con

Đừng bắt nạt nước khác

Trên khắp trái đất tròn

Đừng bắt nạt mèo, chó

Đừng bắt nạt cái cây

Đừng bắt nạt ai cả

Vì bắt nạt dễ lây

Cả ba khổ thơ là những lời khuyên chân thành, nhỏ nhẹ, có phần âu yếm, phù hợp tâm lý học sinh. Không nên bắt nạt bất cứ một ai, dù đó là người lớn hay trẻ con, là người nước mình hay nước khác. Cũng không nên bắt nạt loài vật bao gồm cả động vật và thực vật. Nghĩa là sống yên bình trong thế giới hiền hòa, đoàn kết và thân ái.

Có chăng dư luận bàn nhiều về khổ cuối

Cứ đến bắt nạt tớ
Bị bắt nạt quen rồi
Vẫn không thích bắt nạt
Vì bắt nạt rất hôi!

Bị bắt nạt bảo tớ, vậy là hành động có ý thức che chở!

Bị bắt nạt quen rồi! Không có nghĩa là trả thù đời bằng hành vi bắt nạt lại! Mà giúp mọi người tránh xa hành động đó! Ai nhen nhóm ý nghĩ bắt nạt bạn thì bỏ đi! Ai đã từng vi phạm thì dừng lại! Ai là nạn nhân sẽ vui khi tất cả bạn bè nhận ra bắt nạt là xấu và sống trong một lớp, một trường không có hành vi bắt nạt !

Bắt nạt chính là hành động khởi thuỷ của bạo lực học đường! cần lên án và xoá bỏ!

Tôi cho rằng xây đựng được một thói quen đã khó phá vỡ thói quen còn khó hơn! Bởi vậy, khi quá quen những câu thơ cũ, nhiều người khó có tâm lý dễ dàng chấp nhận bài thơ mới (khác biệt) là dễ hiểu. Ở bài thơ này, có chăng là sự gượng ép ở câu cuối “Bặt nạt là rất hôi”. Cách sử dụng ngôn ngữ này, có lẽ cho hợp khuôn vần (hôi khuôn vần với rồi ở câu trên, trước đó? có lẽ do hôi là đối lập với thơm- mùi thơm là mùi được yêu thích chăng?! Để từ đó khuyên nhủ không nên bắt nạt người khác. Tuy vậy, câu thơ cũng để lại ấn tượng bới cách dùng từ khác biệt, không giống như hô khẩu hiệu.

Và, toàn bài thơ, vẫn là giọng điệu trẻ con đó chứ! Tác giả làm bài này khi đã ngoài 30 tuổi, vậy là, anh đã nhập thân vào con trẻ để sử dụng ngôn ngữ và tâm lý trẻ em. Tôi cho rằng ngày nay, khi học không theo lối mòn xưa! Khi thầy không còn là người toàn quyền rót kiến thức vào cái bình trống rỗng là học trò nữa thì bài thơ này được chọn đưa vào sách giáo khoa cũng có nguyên do thỏa đáng.

Thêm nữa, hiện nay với cách học để phát triển tối đa năng lực cho học sinh, Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trương không phải “học gì thi nấy” nữa! bài học trong sách giáo khoa cũng chì là một ngữ liệu để học sinh hình thành cách nhận diện, tiếp cận và hiểu vấn đề nhằm giải quyết vấn đề. Trước kia học truyện cổ tích Tấm Cám là thi vào Tấm Cám! nay học Tám Cám có thể thi Sọ Dừa hoặc Cây tre trăm đốt …

Bài thơ Bắt nạt là một ngữ liệu cho học sinh để giáo dục tinh thần đoàn kết và thông qua lời khuyên không được bắt nạt bạn bè!

Bài thơ có thể chưa xuôi tai nhưng như thế lại tạo sự thú vị. Thực tế qua giảng dạy, thấy học sinh có yêu thích bài thơ, giáo viên dạy môn Ngữ văn cũng nhiều người khen!

Những bài thơ sách cũ, rất hay, có thể trường tôgn cùng năm tháng! nhưng không vì thế ta không mở lòng đón nhận sự khác biệt! Hãy thêm vào hành trang một ngăn ngữ liệu mới để mai này thành kho ký ức nhiều ngăn phong phú, đa sắc màu!

Tôi cũng không có ý phản bác ai có cách hiểu khác mình bởi Lý luận văn học đã chỉ rõ, tiếp nhận văn học phụ thuộc nhiều yếu tố: sở thích, tuổi tác, môi trường, không gian, thời gian…. do vậy một tác phẩm ra đời được đón nhận bằng nhiều cảm xúc, thậm chí phản ứng khác nhau là lẽ bình thường!

Xin được chúc mừng tác giả bởi it ra, trong một thời gian dài, có thể hơi phiền phức nhưng chính anh đã làm cho diễn đàn văn học nghệ thuật bớt tĩnh lặng ! Đó cũng là cách để lại dấu ấn trong cuộc đời và sự nghiệp văn chương!

Phú Thọ, 27/7/2024

Đ.N.T