HÒA BÌNH-CÁI NÔI VĂN HÓA MƯỜNG

Cầm Sơn

HÒA BÌNH – CÁI NÔI VĂN HÓA MƯỜNG VIỆT CỔ

   Người Mường là một trong những dân tộc thiểu số sinh sống chủ yếu ở Hòa Bình và một vài huyện lân cận của tỉnh Thanh Hóa, Phú Thọ. Hòa Bình là nơi được coi là cái nôi của nền văn hóa Hòa Bình nổi tiếng. Văn hóa của người Mường mang đậm bản sắc riêng, thể hiện qua phong tục tập quán, tín ngưỡng, trang phục, kiến trúc nhà ở và nghệ thuật dân gian.

  Người Mường ở Hòa Bình có mối quan hệ gần gũi với người Kinh, nhưng vẫn giữ được bản sắc riêng biệt qua ngôn ngữ, lối sống và văn hóa truyền thống.

  Trang phục của người Mường có nét đặc trưng riêng, đặc biệt là trang phục của phụ nữ. Phụ nữ Mường thường mặc váy dài màu đen hoặc chàm, có thêu hoa văn tinh xảo ở cạp váy, đi kèm với áo ngắn và khăn đội đầu. Nam giới mặc quần áo đơn giản, chủ yếu là áo dài xẻ ngực và quần ống rộng.

  Người Mường ở Hòa Bình sinh sống trong những ngôi nhà sàn được làm bằng gỗ, mái lợp cỏ tranh, sau này hòa nhập, đổi mới thì cũng có nhà lợp lá cọ, lợp ngói. Nhà sàn có kiến trúc độc đáo với không gian rộng rãi, thoáng mát, phản ánh nếp sống gần gũi với thiên nhiên. Bên trong nhà sàn được bố trí gọn gàng, có bếp lửa đặt ở trung tâm để sưởi ấm và nấu ăn.

  Về phong tục lễ nghi, người Mường có phong tục cưới hỏi mang đậm bản sắc riêng, thường có các nghi lễ như dạm hỏi, ăn hỏi, lễ cưới chính thức và lễ lại mặt. Tang lễ thì mang ý nghĩa tiễn đưa linh hồn người mất về với tổ tiên. Nghi thức tang lễ thường kéo dài nhiều ngày với các nghi thức cúng bái, khóc thương. Người chết được mai táng và chỉ một lần, không cải táng như người Kinh vì quan niệm để cho linh hồn người chết được yên nghỉ. Trong năm có nhiều lễ hội truyền thống được tổ chức như Lễ hội Xuống Đồng, Lễ Cơm Mới, Lễ hội Cầu Mưa… để cầu mong mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no, sung túc. Đặc biệt lễ hội nào cũng sử dụng đến cồng và chiêng với nhiều giai điệu khác nhau tùy từng nội dung của lễ hội, nhạc hội cồng chiêng của người Mường Hòa Bình là một nét văn hóa đặc sắc khác hẳn nhạc cồng chiêng Tây Nguyên, xứng đáng được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.    Các cô gái Mường còn có nghệ thuật “Chàm đuống” (đâm đuống). Đuống là một cái máng gỗ dùng để giã tách hạt từ các cụm lúa và giã thành gạo nhưng đâm đuống là một buổi hòa nhạc cho cả làng nghe, bằng cối giã động tác múa đơn giản nhưng âm thanh vang lên có nhiều nhịp điệu và được chuyển làn từ nhịp này sang nhịp khác rất thôi thúc, vui nhộn. Tất cả đều được nghệ thuật hóa nhằm làm đẹp mua vui chứ không mang ý nghĩa thực dụng, giã gạo hàng ngày.

  Người Mường thờ cúng tổ tiên, thờ các vị thần tự nhiên như thần núi, thần sông, thần cây. Họ tin rằng mọi vật đều có linh hồn và luôn tìm cách duy trì sự hài hòa giữa con người với thiên nhiên.

  Về sinh hoạt văn hóa của cộng đồng người Mường có các nét đặc biệt riêng có như:

Mo Mường: Là những bài cúng khấn của các Thầy Mo diễn xướng ở những buổi lễ có nội dung cầu khẩn, trừ tà và kể về lịch sử, tín ngưỡng, đời sống sinh hoạt của dân tộc Mường, tùy theo từng loại hình buổi lễ mà có những bài cúng khấn khác nhau; Hát đối đáp: Người Mường có nhiều làn điệu dân ca như hát ru, hát đúm, hát giang, hát ví, thường được biểu diễn trong các dịp lễ hội, cưới hỏi; Trò chơi dân gian: Các trò chơi như ném còn, kéo co, đánh mảng là những hoạt động không thể thiếu trong các dịp hội hè.

Văn hóa người Mường ở Hòa Bình là một di sản quý báu, phản ánh lối sống gần gũi với thiên nhiên và cộng đồng. Dù trải qua nhiều biến đổi, người Mường vẫn gìn giữ và phát huy những giá trị truyền thống của mình, góp phần làm phong phú thêm bức tranh văn hóa đa dạng của Việt Nam.

  Trong cuộc cách mạng lớn về tinh giản bộ máy hành chính các cấp có việc sáp nhập các tỉnh thành, Theo tiêu chí cho một cấp tỉnh thì đương nhiên Hòa Bình cũng nằm trong diện phải sáp nhập cùng với các tỉnh, thành nào đó. Ngoài ra, nếu bị phân chia để sáp nhập thì cái nôi của nền văn hóa người Mường Việt cổ cũng bị chia cắt manh mún và từ đó bản sắc văn hóa của người Mường Việt cổ cũng sẽ có nguy cơ mai một dần, đồng hóa vào nền văn hóa của người Kinh.

  Để tạo điều kiện tốt cho việc giữ gìn bản sắc văn hóa của người Mường – Một dân tộc thiểu số có số lượng dân đứng thứ tư trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam, một di sản văn hóa quý báu cần được bảo tồn, duy trì và phát huy. Nên chăng, hãy giữ lại tỉnh Hòa Bình, sáp nhập thêm các huyện Cẩm Thủy, Ngọc Lặc, Bá Thước, Lang Chánh, Quan Sơn của Thanh Hóa và Thanh Sơn, Tân Sơn, Yên Lập của Phú Thọ để đảm bảo đủ tiêu chí về diện tích và dân số của một tỉnh. Phần còn lại của tỉnh Thanh Hóa có thể sáp nhập với Ninh Bình, phần còn lại của tỉnh Phú Thọ có thể sáp nhập với Vĩnh Phúc để trở lại thành tỉnh Vĩnh Phú khi xưa. Hà Nội đã quá lớn không cần sáp nhập Vĩnh Phúc vào nữa.

  Nếu được như vây, tỉnh Hòa Bình mới sẽ bao trọn khu vực địa lý có người Mường sinh sống, đúng nghĩa là cái nôi của nền văn hóa Hòa Bình, nền văn hóa của người Mường Việt cổ.

                                                                                 C.S