MIỀN NÚI VÀ DÂN TỘC TRONG THƠ LÊ TUẤN LỘC

Điện thoại: 0913 269 931 - Zalo: 0964 131 807 - Email: soncam52@gmail.com.

Chào mừng bạn đã đến với trang Điện tử "Văn nghệ Công nhân" của Chi Hội Nhà văn Công nhân

Trần Phương Trinh

MIỀN NÚI VÀ DÂN TỘC TRONG THƠ LÊ TUẤN LỘC

Nhà thơ Lê Tuấn Lộc – Bút danh Lê Vũ Hạnh Phúc quê gốc vùng đồng bằng Bắc Trung Bộ nhưng số phận đã sắp đặt ông trở thành Tiến sĩ Công nghệ Mỏ để hầu như gần cả cuộc đời ông gắn bó với núi rừng, với những vỉa quặng và những người dân tộc nghèo khó để làm nên “cái tạng trong thơ” viết về miền núi và dân tộc thiểu số (từ dùng của nhà thơ Bằng Việt).

Trong số tài sản thơ gần 20 tập của ông đã xuất bản thì có đến 2/3 số tập có chủ đề liên quan đến miền núi và dân tộc. Những tập khác dù không thuộc chủ đề này thì những bài viết về miền núi và dân tộc thiểu số cũng chiếm số lượng đáng kể.

Cách đây 25 năm, tôi được biết nhà thơ Lê Tuấn Lộc khi được phân công biên tập bản thảo Thợ mỏ gặp nhau của ông. Và sau đó là nhiều tập thơ nữa, như: Cây mỗi hoa mỗi quả, Người núi người phố; Không tin về Hà Nội mà coi; Như rừng hoa Tà Phình; đặc biệt là Hát từ Phan Xi Păng – Tuyển các bài thơ viết về đề tài miền núi và dân tộc thiểu số.

Đối với anh chị em biên tập viên Nhà xuất bản Văn hóa dân tộc, nhà thơ Lê Tuấn Lộc là “cộng tác viên ruột”, là “người nhà”. Chúng tôi đã có dịp được dự những buổi giao lưu thơ với công nhân và bà con dân tộc thiểu số ở vùng mỏ thiếc Sơn Dương do ông tổ chức.

Khoảng giữa năm 2023, nhà thơ Lê Tuấn Lộc đưa đến Nhà xuất bản một tuyển thơ về miền núi với tựa đề “Thơ tuyển Người núi - Người phố”. Biết “cái tạng thơ” của ông đã lâu, là biên tập viên trực tiếp được biên tập một số tập thơ của ông, tôi gợi ý ông nên có một tuyển thơ mang tính tổng kết về đề tài miền núi và dân tộc. Ý tưởng này được ông chấp nhận – và thế là đề cương bản thảo được hình thành.

Việc đầu tiên là chọn một tên sách phù hợp. Sau rất nhiều phương án đưa ra, cuối cùng ông lấy tên tập thơ là Hát từ Phan Xi Păng – Tên một bài thơ dài trong khúc cuối của tập thơ - Khúc thứ XIV.

Phan Xi Păng - Nóc nhà Đông Dương - Một đỉnh cao là niềm mơ ước chinh phục của nhiều người (cả nghĩa đen và nghĩa bóng).

Và nhà thơ Lê Tuấn Lộc của chúng ta – với xuất phát điểm từ hai không gian văn hóa: không gian thứ nhất là quê hương Xứ Thanh – vùng đất địa linh nhân kiệt giàu truyền thống lịch sử, cách mạng; không gian thứ hai là miền núi, vùng dân tộc thiểu số - nơi thiên nhiên tươi đẹp, con người chân chất, thật thà, và một kho tàng khổng lồ về văn hóa, văn học nghệ thuật các tộc người. Một người đến từ hai không gian ấy, bằng lao động nghệ thuật bền bỉ đã chinh phục được đỉnh cao đó ở lĩnh vực thi ca là lẽ đương nhiên. Xin được chúc mừng thành công của nhà thơ Lê Tuấn Lộc.

Tập thơ Hát từ Phan Xi Păng gồm 14 chương/khúc sắp sếp theo thời gian, gần như tổng kết các sáng tác thơ của ông.

Có thể nói, lợi thế của ngành địa chất là được đi nhiều nơi, được thực tế trải nghiệm ở nhiều vùng đất đã làm nên sự thành công trong thơ Lê Tuấn Lộc. Miền núi và dân tộc trong thơ ông là những phong cảnh thiên nhiên tươi đẹp, như: Rừng thông, Hoa lau màu biên cương, Phong lan Sa Pa, Núi đôi Quản Bạ, Ánh trăng trên sông Bằng Giang, Sương mù ở Phia Khao, Tây Trang mùa hoa cúc quỳ, Ruộng bậc thang, Đường lên cổng trời, Thung lũng trong mưa...; là những phong tục tập quán của đồng bào thiểu số đậm chất nhân văn, như: Mùa kéo vợ, Tẳng cẩu, Đám cưới chị dâu, Lễ trưởng thành cho thiếu nữ Chăm Bà Ni, Bản Cống của em Tết Hoa...; cũng có khi là những cảnh buồn vui trong cuộc sống đời thường, như: Thăm người Nùng bị nạn; Ở bản người Dao; Cái chết của người Cao Lan, Áo mới cô tặng, Vợ chồng thợ mỏ... Bằng ngôn từ bình dị gần với lời ăn tiếng nói đời thường và cảm quan của người dân tộc thiểu số, thơ ông mang lại cho người đọc những cảm xúc, những phát hiện mới lạ, như: Người núi, người phố, Đi họp tỉnh, Bóng áo chàm trên đường Hà Nội, Tiệc đứng...

Trong tập, tôi rất ấn tượng với bài “Người dân tộc tự khai” (Khúc VIII) - Phải là người gắn bó “gan ruột” với bà con và thấu hiểu phong tục tập quán các dân tộc thế nào mới có thể chắt lọc được bản tự khai này với đầy đủ những nét đặc trưng về văn hóa các tộc người:

- Con trai người Tày khai rằng: “Quen mặc áo màu chàm/Thích ở nhà ven suối/Mùa thu thích ăn cốm/Mùa xuân thích hát then, xem hội Lùng tùng...”.

- Con gái Hmông khai lý lịch: “Thích ăn mèn mén/Thích uống rượu Sán Lùng/Bố tôi kéo mẹ tôi về làm vợ...”.

- Con gái Thái kể: “Thích ăn xôi nếp nương/Thích uống nước suối/Thích ở nhà sàn gỗ trắc...”.

- Đàn ông Ba Na kể: “Chỉ thích đến nhà rông/Đi rẫy đeo gùi/Mẹ chết dựng nhà mồ...”.

- Con trai người Chăm khai lý lịch: “Thích đi hội Katê/Thích đánh trống Paranưng/Tin theo Đảng Cộng sản...”.

- Con gái người Pu Péo kể: “Mình ở xa lắm tận Hà Giang/Ruộng bậc thang nhiều như lá rừng/Đi ngựa/Ở nhà sàn/Ăn ngô đồ/Uống rượu bằng bát/Ba mươi Tết có lễ gọi hồn...”.

- Con gái Phù Lá tâm sự: “Người Phù Lá đến xứ này ba trăm năm rồi/Ăn cơm tẻ/Mặc áo hoa/Uống rượu ngô/Đi chơi bằng ngựa/Lên nương bằng ngựa...”.

- Con trai Pà Thẻn tâm sự: “Thích trồng lúa, đi săn/Con trai thích uống rượu/Con gái thích dệt thổ cẩm/Cùng họ không lấy nhau được...”.

v.v và v.v...

Văn hóa tộc người là một lĩnh vực rộng lớn. Nghiên cứu về văn hóa tộc người là việc không hề dễ dàng. Chuyển tải các đặc trưng về văn hóa tộc người qua ngôn ngữ thơ lại càng khó, làm sao vừa đảm bảo tính tính xác của khoa học, vừa đảm bảo tính nghệ thuật của sự sắp đặt ngôn từ. Cái tài của nhà thơ Lê Tuấn Lộc là ông đã phát huy, sử dụng vốn tri thức văn hóa tộc người đưa vào thơ một cách sống động. Ở đây ngoài vai trò nhà thơ, ông còn là nhà dân tộc học với trách nhiệm bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống.

Còn rất nhiều bài nữa, mỗi bài một vẻ góp phần làm nên thành quả và “cái tạng riêng” của thơ Lê Tuấn Lộc.

Hát trên đỉnh Phan Xi Păng, với 14 chương/ khúc, gần 200 bài thơ, mỗi bài là một câu chuyện về quê hương, đất nước, con người; về nét đẹp văn hóa các dân tộc Việt Nam. Suốt nhiều năm nay ông cần mẫn thủ thỉ kể những câu chuyện đẹp để góp phần tưới mát tâm hồn bạn đọc với thông điệp: “Mỗi chúng ta hãy trân trọng những điều mình đang có; hãy sống chậm lại để cảm nhận những điều giản dị, để yêu lấy những khoảnh khắc đời thường”. Chúc bút lực ông mãi dồi dào để có thêm nhiều vần thơ mới tri ân tới vùng đất, con người miền núi, dân tộc thiểu số - nguồn nuôi dưỡng cảm hứng sáng tác cho ông.

Hà Nội, ngày Sách và văn hóa đọc Việt Nam lần thứ 3

21/4/2024

T.P.T