TRĂNG RẰM

Chào mừng bạn đã đến với trang Điện tử "Văn nghệ Công nhân" của Chi Hội Nhà văn Công nhân thuộc Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam & Hội Nhà văn Việt Nam.

Dương Hiền Nga

BẠN ĐỒNG HÀNH

Tôi ì ạch kéo va ly và túi đồ vào chỗ ngồi thì một thanh niên ngồi ghế đối diện đã nhanh nhảu đứng dậy giúp tôi đưa đồ lên giá và lễ phép hỏi:

- Cô đi Yên Bái hay Lao Cai ạ?

- Cảm ơn cháu! Cô đi Lao Cai.

- Thế thì cô cháu mình đồng hành, cháu cũng lên thành phố Lào Cai.

- Vậy à? Cháu đi công tác hả?

- Dạ không, cháu có chút việc riêng cô ạ!

Tàu rời ga Hà Nội trong cái giá rét cuối tháng mười hai, đã gần nửa đêm mà phố phường vẫn sáng trưng. Các cửa hiệu rực rỡ mặt hàng cho ngày lễ Giáng Sinh, những ông già Noel quần áo đỏ rực treo đầy trong tủ kính. Con tàu băng qua sông Hồng, lao vút vào màn đêm. Tàu cũng vắng khách, rét mướt ai không có việc cần thì cũng ngại đi khỏi nhà. Tôi nhìn kĩ cháu trai ngồi đối diện, một gương mặt sáng sủa, nước da rám nắng, đôi mắt to và nụ cười cởi mở…tôi cứ cảm giác như đã gặp cháu ở đâu rồi. Cửa kính tàu đã hạ hết xuống, trong toa khá ấm áp, tôi đang định tắt điện ngủ một chút thì cháu trai lên tiếng:

- Cô ơi, cô đi Lao Cai đám cưới hay có việc gì ạ?

- Cô đi họp lớp và thăm Lao Cai cho đỡ nhớ!

Câu trả lời của tôi chắc có một ý nghĩa nào đó khiến cháu có vẻ quan tâm đặc biệt, cháu ngồi thẳng lên nhìn tôi, khẽ hỏi:

- Ngày trước cô cũng sống ở Lào Cai ạ?

- Đúng vậy, cô lớn lên trong xóm nhỏ ven sông ở Kim Tân. Cô tốt nghiệp sư phạm năm bảy chín, chiến tranh biên giới phía Bắc xảy ra, cô không về Lao Cai được. Dạy học ở xa nhưng Lao Cai là mảnh đất nhiều kỷ niệm, nhiều nhung nhớ, yêu thương.

Nghe tôi nói cháu sôi nổi hẳn:

- Cháu tên là Sơn, cháu chào đời ở Kim Tân. Mẹ cháu kể là mùa đông năm 1977 rét lắm, đêm hai tư tháng mười hai mẹ cháu trở dạ sinh cháu. Bố lấy xe đạp đèo mẹ vào viện, đến nửa đường mẹ cháu đẻ rơi cháu. Bố cháu cuống quýt kêu cứu, có bốn năm cô bác trên đường xúm vào cứu giúp. Mẹ cháu bị băng huyết, chậm chút nữa thì không cứu được. Tới viện, mất nhiều máu, mẹ cháu đã hôn mê, cháu thì tím ngắt vì lạnh, bố cháu không kịp hỏi tên và địa chỉ những cô bác đó. Một mối hàm ơn không bao giờ trả được cô ạ.

Dường như cậu xúc động, im bặt hồi lâu. Tôi nghe rõ cơn gió mùa đông bắc thổi ràn rạt ngoài thành tàu, trong toa im ắng, mọi người ngủ cả. Con tàu vẫn rầm rập lao về phía Bắc, nơi có thành phố trẻ mà hai cô cháu đang đến. Tôi nghĩ cậu đã ngủ gật nhưng Sơn lại lên tiếng:

- Cô ơi, tuổi thơ của cô hồi ở Lào Cai có vui không?

- Vui lắm, xóm nhỏ nhưng lắm trẻ con, đi học về là ra bờ sông Hồng kiếm củi, hái rau lợn, tắm sông, mò tôm, hái sim, mua, tước bông lau non ăn không biết chán… Nhà cô ba gian bằng gỗ xoan cột tròn, quanh nhà toàn cây ăn quả, chim chóc về hót suốt ngày.

- Thích thế cô nhỉ! Bố cháu bảo khi bác sỹ thông báo hai mẹ con đã được cứu sống thì đúng lúc đó chuông nhà thờ Cốc Lếu vang lên mừng đêm Giáng Sinh như lời chúc an lành cho tất cả mọi người…

-À, hồi bé bọn cô thỉnh thoảng lên Cốc Lếu ăn kem rồi sang nhà thờ chơi. Ông già kéo chuông không hiểu sao cụt một chân nhưng quý trẻ con. Ông bảo quả chuông ở đó là chuông gạo, bé mà tiếng nó lanh lảnh, vang xa…

- Thế à cô, cháu lên hai thì chiến tranh nổ ra, bố mẹ đem con về quê nội ở Hà Bắc. Cháu học phổ thông ở quê rồi vào đại học, cháu là kỹ sư cầu đường.

Cô ạ, vào một đêm giao thừa năm thứ nhất, cháu được thức trông bánh chưng, bố mẹ đã kể cho cháu nghe cái đem cháu chào đời ngay ở vệ đường. Bố mẹ cháu vẫn xúc động khi nhắc tới những người qua đường tốt bụng đêm đó. Bố còn bảo đặt tên cháu là Hoàng Liên Sơn, mong con sau này vững vàng như dãy Hoàng Liên. Chữ Sơn mang vần ơn là nhắc con biết ơn cuộc đời có bao người tốt bụng đã cứu sống hai mẹ con đêm đó và dặn cháu trong cuộc sống phải biết giúp đỡ mọi người. Cháu thấm thía lắm cô ạ

- Đúng đấy, cô dạy học ở xa nhưng cô thường hay nằm mơ về Lao Cai. Có đêm mơ thấy mình bé tí teo nô đùa với các bạn ở ngõ xóm đầy hoa ké vàng. Có khi mơ về vườn nhà trèo cây hái quả, khi quả mít mật chín quá tụt nõ rơi trúng đầu đứa bạn đứng dưới gốc, bọn cô cười như nắc nẻ… thì tỉnh dậy.

- Từ khi nghe câu chuyện bố mẹ kể cháu ngày càng mong được trở lại Lào Cai thăm nơi chôn rau cắt rốn. Đêm hai ba tháng mười hai năm 1997 cháu đã lên tàu, sáng hai tư cháu đã đặt chân trở lại thị xã miền biên, cháu không ngờ thị xã to đẹp và thơ mộng như vậy. Lòng cháu rưng rưng xúc động khi nghĩ tới những cô bác qua đường và các y bác sỹ đã tận tình cứu sống mẹ con cháu đêm đó bây giờ không biết ở đâu? Cháu đã hai mươi tuổi mà tự nhiên sống mũi cay cay chỉ muốn khóc ngay ở sân ga cô ạ…

- Cô cũng vậy, trong ba mươi năm dạy học ở xa, cô trở lại Lào Cai nhiều lần và càng thấy thân thương, càng thêm nhiều duyên nợ với Lào Cai. Cô đã dần tìm lại những người bạn tuổi thơ cùng học ở xóm cũ đã bị tan tác do chiến tranh biên giới. Chỉ còn Hoàng Tuấn. bạn cùng học, cùng xóm từ lớp vỡ lòng là không biết ở đâu. Lúc cô học sư phạm, Tuấn đã là công nhân nhà máy nhiệt điện Lào Cai.

Bỗng Sơn cắt lời tôi:

- Cô ơi, có phải Tuấn con ông Lộc, em trai là Phúc không?

- Trời, sao cháu biết?

Sơn đứng bật dậy nắm tay tôi:

Cháu là con đầu lòng của bố Tuấn đây cô! Bố mẹ cháu vẫn sống ở Hà Bắc.

Tôi reo lên:

- Thật vậy sao? Thảo nào! Cháu giống bố lắm. Bọn cô vẫn gọi bố cháu là “Tuấn còi ủ” mà. Hồi ấy, tiếng còi ủ báo giờ tầm của nhà máy điện ngày nào cũng vang lên tạo nên nhịp sống và hơi thở đặc biệt cho cả thị xã…

Mới bốn giờ sáng, Sơn bấm điện thoại gọi cho bố, tôi ngăn lại vì còn sớm. Sơn bảo bố cháu ít ngủ lắm, bốn giờ là tỉnh lâu rồi. Ở đầu dây bên kia, tiếng người bạn thân thời thơ ấu reo vui khi nhận ra tôi, người bạn một thời đội mũ rơm túi thuốc đi học sơ tán với bao nhiêu kỷ niệm tuổi thơ…

Sau phút xúc động, Sơn ngồi xuống bảo với tôi:

- Hơn mười năm qua, cháu thường trở lại Lao Cai vào đêm hai ba tháng mười hai như thế này. Cháu về thăm xóm cũ, nền nhà bây giờ là khu chợ Gốc Mít sầm uất. Đêm Giáng Sinh cháu đi chơi khắp thành phố, nhìn gương mặt ai cũng thân thương, dễ mến, Lào Cai lộng lẫy đèn hoa mà lòng đầy ắp yêu thương với mảnh đất này, sao nó đặc biệt lắm cô ạ. Ở Lào Cai cháu có nhiều bạn cùng học đại học và nhiều người quen, mỗi khi trở về, tới đâu cũng thịnh tình và mến khách, cháu rất vui và dễ chịu.

Trong cái giá rét, tôi thấy sao lòng mình ấm áp thế. Cuộc gặp gỡ kỳ lạ với người bạn đồng hành này làm tôi xúc động chưa hết thì tiếng loa nhà tàu thông báo: “Tàu chuẩn bị vào ga Lào Cai, quí khách…”. Sơn lấy đồ giúp tôi, hai cô cháu xuống tàu. Đứng trên sân ga hai cô cháu có chung cảm giác như gặp lại cố nhân. Tôi chỉ cho Sơn suốt dải sông Hồng kia, nơi nào cũng chi chít dấu chân tuổi thơ của bố Tuấn và các cô… Dãy Nhạc Sơn bên kia cũng vậy… Cái cảm giác tơ lòng giăng mắc với từng ngọn núi, dòng sông, với từng cây cầu, ngôi nhà nơi này thật là rõ rệt khiến hai cô cháu lặng đi giây lát. Sơn nhìn tôi, ánh mắt thân thiết như đã quen từ lâu.

Hôm nay cô định đi chơi đâu ạ?

- Sáng cô đi thăm đền Thượng, chiều về xóm cũ nhà mình chơi với người bạn thân thiết, một tình bạn đã hơn 50 năm có lẻ. Tối nay Nô En chị em sẽ đi công viên Thủy Hoa để ngắm no mắt thành phố về đêm. Bọn cô sẽ uống café và uống cả hai dòng sông Hồng và Nậm Thi đổ vào đất Việt.

Sơn cười rất tươi và và hẹn khi nào rảnh sẽ đón cô về Hà Bắc chơi với bố mẹ cháu. Sơn đi rồi, tôi còn đứng lại trên sân ga chờ bạn đón, trong lòng rộn ràng niềm vui.

TRĂNG RẰM

Ông mặt trời còn chưa trèo lên đỉnh núi, nhưng thấy ông ngoại lịch kịch mở cửa, cu Tùng đã lồm cồm bò dậy gọi:

- Ông ơi, cho cháu đi thể dục với ông cơ!

Một lát sau, Tùng đã lon ton chạy theo ông ngoại lên khu đồi trước nhà để đón bình minh. Trong bộ quần áo phông màu xanh có sọc trắng, chân đi đôi giầy thể thao, trông cu Tùng rất chững chạc. Một già, một trẻ, cháu bi bô gọi hỏi, ông cười nói trêu đùa thật vui vẻ. Đến chỗ bậc cao, thấy cu Tùng ì ạch leo dốc, ông kiệu cháu lên vai khiến Tùng cười như nắc nẻ. Các ông bà đi thể dục hỏi:

Cu Tùng mấy tuổi rồi?

Tùng nhanh nhảu:

Cháu năm tuổi ạ.

Các ông bà cười:

A, sinh viên đại học chữ to hả?

Ông ngoại Tùng đỡ lời:

Vâng ạ!

Tùng không hiểu lắm câu đùa của các bà nhưng cũng thấy vui vui. Sinh ra ở thành phố, Tùng lên Tây Bắc thăm ông bà mấy lần rồi, nhưng lúc ấy còn bé, chả nhớ được. Hè này bố mẹ cho lên chơi lâu, đến tháng 9 mới về Hà Nội để đi học.

Nơi ông bà ở có nhiều thứ lạ, cu Tùng thích thú ra mặt. Nhà ông bà rộng rãi, cu Tùng có thể đạp xe ba bánh từ nhà xuống bếp rồi lại vòng lên, có hai chú mèo khoang nhí nhảnh chạy theo nô đùa cùng Tùng. Xung quanh nhà có nhiều cây to, bao âm thanh lạ tai ríu ran mỗi sớm mỗi chiều. Tùng tròn mắt xem lũ chim chuyền cành rồi ngạc nhiên hỏi:

Sao ông bà nuôi nhiều chim thế?

Ông xoa đầu giải thích:

- Đấy là chim trời bay về, nhà mình có nhiều cây xanh, lại có quả ổi, quả nhãn, quả dâu… mình không bắn, không xua đuổi nên chim thích đến chơi cháu ạ. Những chú chim nhỏ xíu kia nhưng biết bắt sâu cho cây đấy.

Nghe những tiếng chòe chòe… chi chi… chiệc chiệc, ríu rít trong những tán lá, Tùng kéo tay ông hỏi;

Ông ơi! Chim nó nói gì thế?

Rồi cậu luôn miệng hỏi:

- Bà ơi, con gì đấy? Ông ơi cái gì đây… Mỗi lần nghe ông bà giải thích, chỉ bảo, Tùng lại tròn xoe mắt thốt lên: “Thế ạ!”. Hiểu ra rồi cu cậu toét miệng cười, con trai lại có một bên má lúm đồng tiền trông thật đáng yêu.

Trước cửa nhà ông bà là cánh đồng rộng đến chân núi xa xanh, đỉnh núi bồng bềnh mây trắng.Từng đàn cò bay lên đáp xuống nhẹ nhàng. Những con trâu đen bóng đủng đỉnh gặm cỏ bờ ruộng. Xa hơn là dòng suối rì rào chảy, thỉnh thoảng vài chú ngựa qua suối vục mõm uống nước… Từ hôm lên, Tùng đã biết thêm nhiều thứ, cu cậu phân biệt được con trâu và con ngựa, con vịt và con ngan, con ong và con nhện, con bọ hung và con bọ dừa, con thạch thùng và con thằn lằn… Đã có chiều ông cho Tùng đi câu cá và tắm suối, trông cu cậu nhanh nhẹn và rắn rỏi hẳn lên.

Đã nhiều năm rồi, mẹ Tùng đi học rồi lại dạy học ở xa, cậu út cũng đi học, nhà ông bà hầu như vắng vẻ. Hè này cu Tùng về chơi lâu, nhà ông bà suốt ngày bi bô tiếng trẻ, đầy ắp tiếng cười, tiếng đồng dao: “Nu na nu nống”, “thả đỉa ba ba”, “rồng rắn lên mây”…

Buổi tối, trăng non lơ lửng trên bầu trời, gió từ cánh đồng thổi về mát rượi, ông bà trải chiếu ngoài sân chơi với cháu. Tùng biểu diễn các bài hát đã học được ở trường mầm non “Hoa Ngọc” để ông bà thưởng thức. Được ông hoan hô, Tùng vui cười tít mắt. Ông ngoại bảo:

- Tùng ngoan quá, sắp đến trung thu rồi, ông sẽ làm đèn ông sao để cháu đi rước đèn cùng các bạn nhé!

Đang ưỡn ngực đi lại trên sân hát bài về con thỏ: “Ta là Bu Ri Nê, sức khỏe trên loại B”… Tùng dừng lại hỏi:

- Ông ơi, trung thu là gì mà được rước đèn ạ?

- À, ngày đó là rằm tháng tám, trăng tròn sáng tỏ, trẻ em được vui chơi rước đèn đón trăng, ăn bánh kẹo, hoa quả, vui lắm.

Thấy cu Tùng đứng yên nghĩ ngợi, bà bảo:

- Bà còn cho cháu đi xem múa sư tử nữa.

- Sao trung thu lại múa sư tử hả bà?

Ờ nhỉ, mấy trung thu trước Tùng còn bé,cũng ăn bánh trông trăng nhưng chẳng hiểu gì, bây giở thì cu cậu “thắc mắc” suốt.

Bà ngoại kéo Tùng vào lòng bảo:

- Lại đây bà kể chuyện sự tích đêm trung thu cho cháu nghe nào! Tùng sà vào lòng bà tròn mắt đợi chờ. Bà ngoại chưa kịp cất lời, cu cậu lại giao hẹn:

- Bà kể cái chuyện trong bụng ấy, đừng kể cái chuyện trong sách.

Ông mỉm cười:

- Cái thằng! Chỉ thích nghe kể chuyện chứ không thích nghe đọc.

Một làn gió thoảng mùi hoa rừng, trăng sao lấp lánh, đêm miền sơn cước thật yên ả và mát dịu. Bà nhẹ nhàng kể:

- “Ngày xửa ngày xưa, ở một khu rừng nọ, các loài thú sống với nhau đằm thắm yên vui. Nào nai, nào sóc, nào thỏ, khỉ, nào voi, nào gấu, chim chóc nhiều vô kể, chúng ca hát vang rừng. Mọi người cày cấy, lúa ngô đầy đồng, cuộc sống no ấm.

Bỗng một hôm, trên dãy núi cao xuất hiện một con vật lạ, lông nó xù xì bẩn thỉu, răng nhọn hoắt, móng vuốt sắc như dao. Tiếng nó gầm vang vọng vách núi. “Gầm… gừ… gầm, Ta là chúa rừng, từ ngày mai, mỗi ngày dân làng phải nộp cho ta một người để ta ăn thịt… gầm gừ”.

Mọi người sợ hãi không dám ra đồng hay vào rừng lấy củi. Chim chóc hươu nai cũng lẩn trốn cả. Hồi ấy ,trong làng có một anh thanh niên cao lớn tên là anh Khỏe. Anh nói với bà con: “Bà con đừng sợ, các em nhỏ đừng sợ, tôi sẽ lên núi đánh con thú bảo vệ dân làng”. Đêm ấy đúng vào rằm tháng tám, trăng vừa lên, anh Khỏe vác búa lên núi. Mọi người lo lắng dõi theo. Anh tìm đến cửa hang của con thú dữ, cuộc giao chiến diễn ra dữ dội làm ngả nghiêng cây rừng, cuối cùng anh Khỏe chiến thắng. Anh lấy đầu nó đem về làng, dân làng hò reo thán phục chiến công của anh. Một cụ già bảo: “Con này vừa ác, vừa xấu, hãy gọi nó là sư tử. Anh khỏe đã diệt sư tử trừ họa cho dân làng rồi. Nào chúng ta hãy liên hoan mừng chiến công của anh Khỏe”. Thế là nhà có bánh trái, nhà có bưởi, na, nhà có chuối, hồng… đều mang ra, trẻ em đánh trống ếch thì thùng. Từ đó mỗi đêm trung thu, trăng sáng vằng vặc, dân làng lại vui liên hoan đến khuya… Mọi người múa đầu sư tử, bầy cỗ trông trăng để ca ngợi chiến công của anh Khỏe đã vì bà con dũng cảm tiêu diệt thú dữ…”.

Nghe đến đấy cu Tùng reo lên:

Ông bà cho cháu đi xem múa sư tử với nhé!

Vừa lúc đó mấy bà ở Hội phụ nữ phường đến quyên góp tiền trung thu cho trẻ em nghèo. Tùng dỏng tai nghe và khi thấy bà ngoại lấy tiền góp cho các bà, Tùng bảo:

Bà ơi, cháu cũng xin góp tiền cho các bạn!

Các bà ngớ người khi thấy Tùng chạy đến bên rổ nhựa đựng đồ chơi, cậu mở hộp lấy một tập “tiền”. Tiền của Tùng là những chiếc lá nhãn xinh xinh buổi chiều cậu chơi bán hàng với các bạn cùng xóm. Các bà xoa đầu Tùng: