MỘT MÙA THƠ TRÊN ĐỒI NGHỆ SĨ

Võ Thị Như Mai

MỘT MÙA THƠ TRÊN ĐỒI NGHỆ SĨ

  Sinh ra trong một dòng tộc có cội nguồn từ Hoàng đế Lý Thái Tổ, Bàng Ái Thơ mang trong mình nét thanh tao của hoàng tộc cùng tinh thần nghệ sĩ được hình thành từ tài năng thiên phú và những biến động thăng trầm của đời sống. Là hậu duệ của Hoàng tử Lý Hùng Tích, con trai thứ ba của triều Lý, và là cháu gái của nhà thơ đồng quê nổi tiếng Bàng Bá Lân, chị thừa hưởng một di sản sáng tạo hiếm có. Thân phụ của chị, Bàng Sĩ Nguyên, một thi sĩ và họa sĩ tài hoa nhưng ẩn dật, đã dành trọn cuộc đời để tìm kiếm sự giao hòa giữa thi ca và hội họa, để lại hàng ngàn tác phẩm quý giá. Chính trong không gian ấy, nơi thơ và màu hòa quyện như hơi thở và linh hồn, ý thức nghệ thuật của Bàng Ái Thơ đã nảy nở. Chị bắt đầu làm thơ từ khi mới tám tuổi, được cha khích lệ và dìu dắt bởi những bậc tiền bối văn chương như Xuân Tửu và Anh Thơ.
Từ những câu thơ đầu tiên viết trong lúc chờ cha trở về, đến những dòng thơ sâu lắng, chiêm nghiệm của tuổi trưởng thành, thi ca của Bàng Ái Thơ luôn là con thuyền chở sinh tồn và nghệ thuật. Cuộc đời chị chưa bao giờ phẳng lặng; chiến tranh, lưu lạc và những mất mát riêng tư đã để lại dấu hằn không thể xóa. Nhưng trong mỗi gian nan, chị đều biết biến nỗi đau thành âm nhạc, biến nước mắt thành sắc màu, và biến cô đơn thành ánh sáng. Chị từng tâm sự rằng mình sống nhiều kiếp trong một thân thể mảnh mai, vừa mang tâm hồn đàn ông vừa ẩn chứa sự dịu dàng của đàn bà, vừa là người sáng tạo vừa là kẻ phụng sự, và chỉ có nghệ thuật mới khiến chị được thở. Thơ của chị chan chứa yêu thương và kiên định, phản chiếu tinh thần kiêu hãnh của người phụ nữ Việt Nam, dẫu trải qua bao dâu bể vẫn không khuất phục, bởi tin rằng đức có thể thắng số và sáng tạo chính là hình thái tự do thuần khiết nhất.
  Sau bao năm giông bão, Bàng Ái Thơ bình thản đứng trên Đồi Nghệ Sĩ, một thánh địa nơi thơ, họa và nhạc cùng hòa làm một. Với bảy tập thơ đã xuất bản, trong đó có Ma thuật thi ca song ngữ Việt Anh phát hành tại Canada, cùng nhiều triển lãm và giải thưởng âm nhạc, chị trở thành một trong những nghệ sĩ đa tài tiêu biểu của Việt Nam đương đại. Nhưng vượt lên trên mọi danh vị, điều bền vững nhất còn lại chính là thông điệp mà chị gửi gắm: bi kịch của đời người không phải là chiếc lồng giam hãm, mà là cánh cửa dẫn tới sự thăng hoa. Qua nghệ thuật, chị mời ta tin rằng mỗi vầng trăng vỡ vẫn còn ánh sáng của riêng mình, và mỗi linh hồn dù bị thử thách đến đâu vẫn có thể hồi sinh trong vẻ đẹp.
Với Bàng Ái Thơ, nghệ thuật chưa bao giờ chỉ là cuộc đi tìm cái đẹp, mà là hành trình của linh hồn. Mỗi nét cọ, mỗi âm thanh, mỗi vần thơ đều được sinh ra không phải từ sự an nhiên mà từ đối diện, đối diện với nỗi đau, với vô thường, với kiến trúc vô hình của định mệnh. Đồi Nghệ Sĩ không chỉ là một nơi chốn giữa cảnh sắc Việt Nam, mà là không gian tĩnh tâm, nơi thơ, họa và nhạc cùng tồn tại như ba bàn thờ thiêng của cùng một tinh thần. Ở đó, chị sáng tạo giữa tiếng thì thầm của thiên nhiên, tìm trong nhịp gió và tiếng lá sự hài hòa mà chị hằng kiếm tìm trong nội tâm. Mỗi bài thơ như vang vọng niềm tin của chị rằng định mệnh chỉ trêu đùa những ai quên mất sức mạnh của mình. Còn mỗi bức tranh, rực rỡ mà vẫn phảng phất nỗi u hoài, hé mở vẻ kiêu hãnh dịu dàng của người phụ nữ từng chịu nhiều thương tổn nhưng vẫn chọn lòng nhân ái thay cho cay đắng. Nghệ thuật của chị thở cùng lòng trắc ẩn, nhắc ta rằng con người không sinh ra để né tránh khổ đau, mà để chuyển hóa nó thành ánh sáng.
   Có lẽ chính sự kết hợp giữa sức chịu đựng và nét thanh thoát ấy đã khiến tác phẩm của Bàng Ái Thơ vượt qua giới hạn của thời gian. Chị thuộc về một thế hệ từng chứng kiến nhiều biến động dữ dội, nhưng lại viết cho muôn đời, vừa gắn với ký ức vừa hướng đến cái phổ quát. Trong thơ chị, mặt trăng không chỉ là mặt trăng, mà còn là nỗi cô đơn, niềm ngưỡng vọng và nữ tính kết dệt thành một thể thống nhất. Trong hội họa, màu sắc trò chuyện cùng tĩnh lặng, và tĩnh lặng tự thân cũng trở thành âm nhạc. Qua nhiều hình thái sáng tạo, chị tái định nghĩa hình ảnh người phụ nữ nghệ sĩ Việt Nam, kiên cường mà dịu dàng, từng bị tổn thương nhưng vẫn tỏa sáng, truyền thống mà vẫn mạnh mẽ tự do. Ở Đồi Nghệ Sĩ, sáng tạo là nghi lễ hằng ngày: thức dậy để làm đẹp giữa những cơn bão đã qua, tìm trong viên sỏi nhỏ ánh vĩnh hằng. Và trong hành trình ấy, Bàng Ái Thơ tiếp nối không chỉ huyết mạch của hoàng gia, mà còn là dòng chảy của những nghệ sĩ gìn giữ ngọn lửa thiêng của nhân tính.
   Việc Nhà xuất bản Ukiyoto ở Canada phát hành Ma thuật thi ca năm 2022 đánh dấu một cột mốc rực rỡ trong hành trình nghệ thuật của chị, đồng thời mở rộng sự hiện diện của thơ Việt trên sân khấu quốc tế. Quyết định xuất bản tập thơ song ngữ này khẳng định không chỉ giá trị nghệ thuật của tác phẩm mà còn là sức lan tỏa của tâm hồn thi ca Việt. Qua tập thơ, Bàng Ái Thơ mang đến cho độc giả khắp nơi một giọng thơ vừa truyền thống vừa hiện đại, nơi hơi thở Việt hòa quyện trong nhịp điệu Anh ngữ, tạo nên cuộc đối thoại văn hóa giữa Đông và Tây.
  Mỗi bài thơ trong Ma thuật thi ca là một cánh cửa mở vào thế giới nội tâm của người phụ nữ biết chiêm nghiệm, phản tỉnh và biến xúc cảm thành nghệ thuật. Thơ chị kết tinh những đối cực của đời sống, niềm vui và nỗi buồn, hy vọng và tuyệt vọng, mạnh mẽ và mong manh, bằng một cảm thức tinh tế và nhân bản. Hình ảnh trong thơ thường mang sắc thái siêu thực, như giấc mơ, nhưng ẩn sau vẻ đẹp ngôn từ là sự thật của con người: tình yêu, dù có tổn thương, vẫn là cội nguồn của hồi sinh.
   Bản dịch tiếng Anh của Khánh Phương đã góp phần giữ được linh hồn nguyên bản mà vẫn để độc giả quốc tế cảm nhận được nhịp đập của thơ Việt. Biên tập của Bruce Grey giúp cho mạch song ngữ trôi chảy, vừa chính xác vừa giàu chất thơ. Với Ma thuật thi ca, Bàng Ái Thơ không chỉ đưa giọng thơ của mình đến với thế giới, mà còn góp phần vào cuộc đối thoại văn chương toàn cầu, nơi thi ca Việt Nam cất tiếng nói riêng, trong trẻo và bền lâu.
Và tôi, nhà thơ Võ Thị Như Mai, vừa có vinh dự tham dự Liên hoan Thơ Quốc tế lần thứ nhất tại Việt Nam, một sự kiện huy hoàng được khởi xướng và tổ chức đầy tâm huyết bởi Bàng Ái Thơ cùng các cộng sự của chị tại ĐỒI NGHỆ SĨ, nơi chị là người sáng lập và là linh hồn của không gian sáng tạo ấy. Tôi như được đắm mình trong một thế giới nơi thơ, nghệ thuật và con người hòa vào nhau như những sợi ánh sáng. Từ tầm nhìn của một thi sĩ, ĐỒI NGHỆ SĨ nay đã trở thành một cộng đồng sáng tạo sống động, quy tụ hơn ba mươi lăm gia đình nghệ sĩ cùng sinh sống, sáng tác và gìn giữ vẻ đẹp của đời thường. Liên hoan thơ diễn ra như một bản giao hưởng rực rỡ, nơi lời thơ, âm nhạc, văn hóa và trái tim gặp nhau trong một nhịp hòa điệu hiếm có mà chỉ nghệ thuật chân chính mới khơi dậy được. Đó không chỉ là một sự kiện, mà là minh chứng cho sức mạnh của thi ca, có thể tạo nên không gian, kết nối tâm hồn và thổi hình hài cho những ước mơ. Câu chuyện về những ngày rực rỡ ấy, và về chính ĐỒI NGHỆ SĨ, nơi nghệ thuật sống và thở cùng con người, sẽ được kể lại trong một chương khác, trong một bài viết khác, ở một thời khắc rất gần. Sở dĩ tôi chưa muốn kể chi tiết với các bạn về mùa lễ hội vừa qua là bởi trong tôi vẫn còn chút ích kỷ, muốn giữ riêng cho mình dư vị ngọt ngào của những khoảnh khắc còn tươi mới. Tôi chưa sẵn sàng để chia sẻ, bởi lẽ nếu bạn không có mặt ở đó, bạn sẽ khó mà cảm nhận hết được tình cảm thân thương, không khí ấm áp và vẻ đẹp mộc mạc, đời thường của những con người đã tạm quên đi bản thân để hòa mình trọn vẹn vào không gian thi ca giữa đất trời bao la.

A SEASON OF POETRY ON THE ARTIST HILL

Born into a lineage that traces back to Emperor Lý Thái Tổ, Bàng Ái Thơ carries within her the refinement of royal blood and the spirit of an artist shaped by both talent and turmoil. As a descendant of Hoàng tử Lý Hùng Tích, the third prince of the Lý dynasty and niece of the celebrated rural poet Bàng Bá Lân, she inherited a rare creative inheritance. Her father, Bàng Sĩ Nguyên, a gifted yet reclusive poet-painter, devoted his life to exploring the intersection between poetry and painting, leaving behind thousands of works. It was in this atmosphere where verse and colour intertwined like breath and soul that Bàng Ái Thơ’s artistic consciousness took root. She began writing poetry at the tender age of eight, guided by her father’s encouragement and the gentle mentorship of literary elders such as Xuân Tửu and Anh Thơ.
From those early verses written on an empty stomach while waiting for her father to return home, to the mature, contemplative lines of her later works, Bàng Ái Thơ’s poetry has been a vessel for survival as much as for art. Her life has never been a placid current, wars, displacement, and personal tribulations carved deep furrows into her days. Yet, in each hardship, she found a way to turn pain into music, tears into color, and solitude into light. She once confessed that she lived many roles within one fragile body, both man and woman, master and servant and that only through art could she truly breathe. Her poems, filled with tenderness and resilience, mirror the quiet heroism of a woman who refused to succumb to fate, believing that virtue can overcome destiny and that creativity is the truest form of freedom.
Today, after years of storms, Bàng Ái Thơ stands serene upon her Artist Hill, a sanctuary where poetry, painting, and music converge. With seven published poetry collections, including the bilingual Magical Poetry released in Canada, and multiple exhibitions and music awards, she has emerged as one of Vietnam’s most multifaceted contemporary artists. Yet beyond accolades, it is her unyielding message that endures: that life’s tragedies are not cages, but thresholds to self-transcendence. Through her art, she invites us to believe that every broken moon still holds its light, and every soul, however tested, can rise again through beauty.
For Bàng Ái Thơ, art has never been a mere pursuit of beauty, it is a pilgrimage of the soul. Each brushstroke, melody, or verse is born not from comfort but from confrontation, with pain, impermanence, and the invisible architecture of destiny. Her Artist Hill is more than a physical space nestled amid Vietnam’s landscapes; it is a sanctuary of introspection, where poetry, painting, and music coexist like three sacred altars of the same spirit. There, she creates surrounded by nature’s murmurs, finding in the rhythm of wind and leaf the same harmony she seeks within herself. Every poem seems to echo her philosophy that “fate only toys with those who forget their strength,” and every painting often luminous yet haunted by a fragile melancholy reveals the soft defiance of a woman who has suffered deeply but chooses compassion over bitterness. Her art breathes empathy; it reminds us that to be human is not to be spared from suffering, but to transform it into light.
It is perhaps this alchemy of endurance and grace that makes Bàng Ái Thơ’s work timeless. She belongs to a generation that witnessed upheavals and transitions, yet she writes as if for all eras anchored in memory but reaching toward the universal. In her verses, the moon is never just the moon; it is solitude, wonder, and womanhood entwined. In her paintings, colours converse with silence, and silence itself becomes a kind of music. Through her multifaceted practice, she redefines what it means to be a Vietnamese woman artist, resilient yet tender, wounded yet radiant, traditional yet boldly individual. On her Artist Hill, creation is a daily act of faith: to wake up and make beauty despite the storms that have passed, to find in the smallest pebble a glimmer of eternity. And in doing so, Bàng Ái Thơ continues the lineage not only of royal blood, but of artists who keep the sacred fire of humanity alive.
The publication of Ma thuật thi ca (Wizard of Poetry) in 2022 by Ukiyoto Publishing House, Canada, marked a defining milestone in Bàng Ái Thơ’s artistic journey, a moment when her voice, once nurtured in the quiet solitude of Vietnam, found resonance on the global stage. The collection, presented in bilingual Vietnamese–English format and delicately translated by Khánh Phương, gathers thirty-five poems written over a decade, each one distilled from the alchemy of her lived experience. Edited by Bruce Grey and refined through more than a year of international editorial review, the book embodies the cross-cultural dialogue between Eastern lyricism and Western sensibility. Within its nearly one hundred pages, Ma thuật thi ca unfolds as a cycle of emotional metamorphosis: joy and sorrow, hope and despair, faith and fragility intertwine in a chiaroscuro of human feeling. Through her verses, Bàng Ái Thơ reimagines the Vietnamese woman’s journey, not as a symbol of endurance alone, but as a living force of creation, capable of transforming suffering into wisdom and affection into art. The success of this book, now distributed worldwide through Ukiyoto’s channels and Amazon, not only introduced an authentic Vietnamese poetic voice to international readers, but also affirmed the enduring power of her Artist Hill: a space where poetry, painting, and music continue to speak in harmony across borders.
To understand Bàng Ái Thơ, one must step into the living world she has built where art, life, and destiny weave into one another. Her home on Đồi Nghệ Sĩ in Ba Vì, shared with her husband, the veteran actor Văn Báu, is more than a residence; it is a sanctuary of creativity, a living museum where every leaf, every brushstroke, and every note of music seems to pulse with poetry. Visitors often describe the place as a natural artwork on the outside, and a garden of the arts within. Here, Bàng Ái Thơ tends not only to her flowers and paintings, but also to the inner landscapes of emotion that later blossom into verse. The serenity of that hill mirrors the gentleness of her presence, soft-spoken, luminous, and yet filled with the quiet intensity of a woman who has weathered storms and turned them into art. As her readers often remark, her poetry is not written about beauty; it is beauty itself, unfolding in the rhythm of her breath and the grace of her living.
Art, for Bàng Ái Thơ, is not a choice but an inheritance, flowing through her lineage like sacred blood. Born in 1958 into a family of profound artistic legacy, she is the granddaughter of Bàng Nguyên Dũng, known as Nghị Bắc Kỳ and a direct descendant of the third prince of Lý Thái Tổ, Hoàng tử Lý Hùng Tích Hoài Nam Vương. Her father, Bàng Sĩ Nguyên, was both a poet and painter, renowned for his integrity and erudition; her uncle, the celebrated poet Bàng Bá Lân, left behind verses that have entered the collective memory of Vietnamese literature: “Hỡi cô tát nước bên đàng / Sao cô múc ánh trăng vàng đổ đi?” Growing up in such a household, Bàng Ái Thơ absorbed the spirit of the arts as naturally as breathing. From childhood, she was already sketching the world around her and writing down the wonder of her observations. I learned to be silent early, she once said, so that my soul could speak. That silence became her first teacher, guiding her through the long road of creation, a journey that has since produced seven poetry collections, three music awards, and several solo painting exhibitions whose works were collected even before their openings concluded.

Behind her gentle demeanour lies a will of tempered steel. Life has not been generous to her, but she has learned to turn its trials into verse, each poem a way of transcending sorrow. I sow verses as if tracing the numerology of my own fate, she once confided. That philosophy resonates deeply in her art: poetry as the act of harmonizing chaos, of reclaiming balance from the cruel symmetry of destiny. When Văn Báu entered her life, it was not only a meeting of hearts but of artistic souls. Together, they have built a dialogue between literature and performance, where his voice carries her words to audiences near and far, infusing them with new dimension and resonance. Through their partnership, Ma thuật thi ca and her other collections have reached readers in Canada, France, Germany, and Spain, affirming that her poetry rooted in Vietnamese soil can speak to the universal human longing for love, dignity, and transcendence. In her own words, fate is never a closed circle. It merely shimmers, teasing us like light upon water. The path is ours to find.

And as one listens to Bàng Ái Thơ speak of her art, it becomes impossible not to feel the shadow, the fragrance, and the enduring light of her father, nhà thơ, họa sĩ Bàng Sĩ Nguyên whose presence still lingers in every brushstroke and syllable of her creations. If Ma thuật thi ca is the blooming of a poetic garden, then its deepest roots lie in the soil of her father’s legacy, nourished by his lifelong devotion to beauty, truth, and integrity. Bàng Sĩ Nguyên, born into the same illustrious Lý dynasty lineage that his daughter would later carry forward with quiet pride, lived nearly a century as a solitary artist, a steadfast witness to history’s shifting tides. Educated at the Thăng Long School of Hanoi, he joined the army when the resistance against the French broke out and later became an editor for Tuần báo Văn nghệ, Nhà xuất bản Văn học, and Tác phẩm mới, now the Nhà xuất bản Hội Nhà văn. Yet beyond his professional path, his life was an endless journey of inner pilgrimage. A man who grew up from kindness as his contemporaries said, he wrote with the same humility and warmth that shaped his being. In his poetry, one finds no affectation, no labyrinth of words, but rather the open door of the heart where tenderness is courage, and simplicity becomes transcendence.
His poems, collected posthumously in the volume Lòng vẫn trôi theo nước Nhị Hà (compiled and edited with filial reverence by Bàng Ái Thơ and published by the Nhà xuất bản Văn hóa Dân tộc), reveal the portrait of a man both deeply human and quietly divine. The verses breathe of Hanoi’s misted dawns, of river breezes whispering along the Nhị Hà, and of the endless compassion of a soldier-poet who once walked through war yet never lost faith in gentleness. Củi mẹ cho con sưởi / Áo con rách mẹ khâu… such lines, unadorned yet luminous, carry the tremor of love remembered across lifetimes. His art was never about abstraction but about the tactile truth of being alive. Whether writing of the soldier’s march, the mother’s hands, or the cat sleeping beside his manuscripts in his modest Hòa Hưng home, Bàng Sĩ Nguyên always spoke the language of empathy. In his final years, he became known as người nghệ sĩ độc hành, the solitary artist, who chose solitude not out of bitterness but as a sacred space for creation. Surrounded by towers of manuscripts and a thin, faithful cat, he told those who worried for his well-being, Tôi còn vẽ được là tôi sống, as long as I can paint, I am alive.
To his daughter, he was both mentor and mirror: a man who embodied the purity of purpose she would later strive to sustain in her own art. Their bond transcended time and craft, two souls bound by an unspoken vow to serve beauty. It was Bàng Ái Thơ who, after his passing in 2016, carefully gathered his handwritten poems, sketches, and unfinished thoughts, and transformed them into the memorial book that rekindled his presence for the generations to come. In that process of curation, she did not simply preserve a father’s work; she conversed with him across the threshold of mortality, continuing the dialogue of art that neither silence nor time could extinguish. And so, when one reads Lòng vẫn trôi theo nước Nhị Hà, it feels as though both voices speak, the father’s deep and resonant, the daughter’s tender and luminous echoing one another across the river of memory. Through him, Bàng Ái Thơ inherited not only the discipline of the word but the moral grace of an artist who lived without spectacle, who believed that cô độc cũng là phép màu, solitude itself can be a form of magic.

The publication of Wizard of Poetry marks a significant milestone in Bàng Ái Thơ’s artistic journey, and more broadly, it symbolizes the expanding presence of Vietnamese poetry on the international stage. The decision by Ukiyoto Publishing in Canada to release her bilingual poetry collection affirms not only the artistic merit of her work but also the universal resonance of Vietnamese poetic sensibilities. Through this volume, Bàng Ái Thơ introduces readers across continents to a poetic voice that bridges tradition and modernity where Vietnamese lyricism breathes within the rhythm of English words, creating a dialogue between cultures.
Each poem in Wizard of Poetry opens a small window into the inner world of a woman who reflects, questions, and transforms her emotions into art. Her verses embody the dualities of life, joy and sorrow, hope and despair, strength and fragility woven with sensitivity and grace. The imagery in her work often carries a surreal, dreamlike quality, yet beneath the beauty of words lies a profound human truth: that love, even when bruised, remains a source of resilience and renewal.
Translator Khánh Phương’s English rendition plays a vital role in preserving the soul of the original while allowing international readers to feel the pulse of Vietnamese poetry. Editor Bruce Grey’s refinement ensured that the bilingual text flows naturally, maintaining both linguistic accuracy and poetic essence. With Wizard of Poetry, Bàng Ái Thơ not only brings her voice to a wider audience but also contributes to the growing dialogue of world literature, a dialogue where Vietnamese poetry stands proudly, luminous and alive, in its own unique cadence.
As I, poet Võ Thị Như Mai, recently had the honour of attending The 1st International Poetry Festival in Vietnam, a luminous event conceived and masterfully organized by Bàng Ái Thơ and her devoted team at The Artist Hill, where she stands as the inspiring founder. I found myself immersed in a world where poetry, art, and humanity intertwined like threads of light. What began as a poet’s vision has blossomed into a living sanctuary of creativity, now home to more than thirty-five artist families who reside, create, and nurture one another amid the serene beauty of the hills. The festival unfolded as a breathtaking celebration, of words and melodies, of cultures and hearts bringing together local communities and international voices in a rare harmony that only true art can awaken. It was not merely an event, but a testament to how poetry can shape spaces, bridge souls, and give form to dreams. The story of that radiant gathering, and of The Artist Hill itself, a place where art lives and breathes, awaits to be told in another chapter, in another story soon to come.

                                                                                                 V.T.N.M