Nguyễn Đắc Lập
CHUYỆN CÂY QUẾ
(Truyện thơ)
Anh viết cho em lời này chân thật
Lời của tâm hồn, tiếng của trái tim
Người đến với người, tình yêu trong trắng
Với niềm tin ta hiểu nhau hơn
Tình thương sẽ khoác áo dối lừa
Nếu nó không làm con người vươn lên nữa.
Khúc dạo đầu
Em như cây Quế giữa rừng
Thơm cho ai biết, ngát lừng ai hay
(ca dao )
Chuyện xảy ra ở một miền sương trắng
Nơi núi và mây trộn lẫn lưng trời
Trên cao một nghìn mét
Một lũng nhỏ chạy dài mây phủ
Gió hút theo của núi tràn vào
Những ngôi nhà sàn tản theo chân núi
Không biết tự bao giờ, tên gọi nó: Đèo Mương
Một đêm đông
Bên nhà sàn bập bùng lửa cháy
Mế già kể chuyện với tôi:
"Người Mường xưa đã lâu lắm rồi
Có hai vợ chồng thương yêu nhau lắm
Mùa xuân đến, hoa đào trước ngõ
Nở đón chào hạnh phúc lứa đôi.
Nước giếng soi, chung bóng hai người
Mảnh trăng gác đầu non chắn xong nhìn đôi lứa.
Hạnh phúc như vầng trăng tròn giữa tháng
Ai ngờ mây kéo đến che
Lá Ngón
Cây hoa Đào mùa này tươi nở
Ngọn gió xuân vuốt nhẹ trên cành
Nhà Kho Na tan hoang, không ánh lửa
Khách đến thăm chỉ biết hỏi hoa Đào
Hoa Đào rung rinh kể lại
Một mối tình ly biệt đau thương.
Một buổi sáng chàng Khô đi uống rượu mừng
Lại đúng dịp Khói Va về thăm chỉ mình Na đón
Bên ngọn lửa bập bùng Khói Va chuyện vui, tươi cười bên người bạn cũ
Na gọt măng, xào đón khách về thăm
Lòng ngay thẳng như măng mọc giữa rừng
Ngọn gió độc làm măng kia chết đứng.
Cây Đào không hay ngọn gió chẳng sai lời
Tin truyền đi Khói Va ái ân cùng Na khi chồng vắng.
Lòng người Mường trắng trong không khi nào vẩn đục
Ba tháng Na mong, Khô chẳng thấy về
Tiếng lành đồn xa, tiếng dữ đồn gần
Trái núi kia có đổ ầm, dòng suối kia có ngừng chảy
Cũng không giải bày được nỗi lòng Na
Cha mẹ sinh con trên cõi đời này
Bà Nhần tạo nên sông núi
Lúc nhỏ ở với mẹ, mẹ còng trên lưng
Mẹ ru con trên lưng còng bên nương lúa
Con lớn lên ống bương lớn hơn đầu
Sáng ra suối đựng nước về cho mẹ làm cơm
Lớn lên, theo anh lên rừng lấy củi
Bó củi to hơn người.
Con chưa quen đeo đôi xuyến mẹ cho
Đã có người nhà dạm hỏi.
Bên ngọn lửa hồng, mẹ quay xa Na dệt vải
Tấm áo xanh mặc chẽn bên người
Vòng tay Na như múa bên thoi.
Đâu còn những đêm trăng
Anh đến bên sàn nghe em dệt vải
Đám mây đen che khuất hai người
Em đưa anh về tiếng suối reo khúc khích
Nhịp chày khuya thậm thịch đón chào
Lại có cả vầng trăng thanh giữa trời cao.
Em yêu anh bảy tuần trăng còn nhớ
Em theo anh về Đào trước ngõ còn hay
Em thủy chung với anh bà con đều biết
Thương anh em lên rừng lấy củi
Xuống suối bắt cua
Mùa đông đi làm đồng để anh ngủ ban trưa
Chẳng biết nói sai chẳng biết dối lừa
Em như con chim vui bên anh ngày tháng
Tấm lòng trắng trong phải đi tìm lá ngón
Để giải bày cùng trời đất cùng anh
Lá ngón ơi!
Mày mọc hoang vu giữa hoang vu rừng núi
Lá mày xanh, ngọn mày đỏ rễ mày cong
Ta không muốn chết vì tuổi xanh dang dở
Nhưng sống để mọi người nhiếc móc
Sống để tiếng ở đời thà chết còn hơn
(Bỏ lá ngón vào miệng nuốt. Hai tay giơ lên)
- Mẹ ơi! con chết đây
Anh Kha ơi! đừng tìm em nữa!
(Ngã sập xuống, hai tay ôm lấy mặt đất, mặt đen lại)
Lòng người ngay đất trời chứng giám
Linh hồn Na biến vào cỏ cây
Biến vào cây xanh, lá xanh thân cứng
Lá và thân cả rễ đều thơm
Đầu lưỡi thấm vào cay xót tận lòng
Bà Nhần đặt tên nó là cây Quế
Quế lớn lên, hoa trắng thơm khắp làng khắp bản
Ai biết hồn Na đó - Người ơi!
Người trong bản có lần qua sương sớm
Nhìn thấy cây hoa thấp thoáng trong rừng
Tiếng lành đồn xa, tiếng dữ đồn gần
Bao nhiêu kẻ rắp tâm chặt Quế về đem bán.
Cả thân chết đi cũng không mong bề yên ổn
Thế là Quế mất hút trong sương.
Tìm Quế
Còn chàng Khô ba tháng trở về bên nhà cũ
Rượu và ghen làm mắt chàng vẩn đục
Suốt ngày đêm lũ người gian chật nhà sàn
Không cho Khô được thở
Chúng rượu chè inh ỏi, nói nhỏ nói to
Khô như người mất trí
Nỗi nhớ thương trỗi dậy trong lòng
Chàng vào rừng giữa đêm mưa gió
Quỉ hiện lên
Quỉ nói
Ta không là người nhưng ta hiểu người lắm
Cha mẹ sinh ra, ai chẳng hiền lành biết yêu biết ghét
Nhưng lớn lên con người chia làm hai loại
Người biết yêu thương thì gặp nhiều bất hạnh
Kẻ dối lừa thì mất hoàn toàn hoặc mất hẳn trái tim
Nhưng tất cả sống bình yên, trộn lẫn vào nhau khó mà nhìn thấy
Lòng đố kỵ, sự dối lừa phản bội các ngươi
Nó bắn mũi tên làm tan nát lòng tin
Chỉ có thế thôi, cuộc đời thành cát bụi
Bản thân mi, giờ đang vòng tội lỗi
Mắt mở kia nhưng ta biết mi bị mù rồi.
Chàng Khô ôm chầm lấy mặt
Quỉ nói
Ta là Quỉ ghen tuông
Nên ta thiếu đôi mắt tinh tường
Ta cũng muốn nhìn cho thấy đâu là thật, đâu là giả
Kẻ nào thiện, kẻ nào ác
Người đổi cho ta đôi mắt sáng tươi
Ta sẽ chỉ cho ngươi, nơi Na nàng mong đợi
Lòng thổn thức Khô cầu xin Quỉ dữ
Móc mắt mình, nên Quỉ nhìn rõ thế
Tâm địa lòng người ở khắp thế gian
Mắt Khô bóng tối trùm lên
Và vĩnh viễn không còn nhìn mặt trời nữa
Bỏ mặc chàng đi giữa đêm đen
Quỉ chỉ cần có thế
Em Na ơi! bầu trời hôm nay
Có nhiều sao hay mây mù che kín
Đôi mắt anh chẳng còn nhìn thấy
Bầu trời sao hôm ấy
Anh và em đi giữa trăng sao
Nhưng hôm nay lòng anh nhìn rất thẳng
Anh thấy em xinh đẹp như ngày nào
Lòng trắng trong đẹp tựa trời cao.
Cho anh xin làm tia nắng sớm
Làm ấm bầu trời vời vợi cao sâu
Xin cho anh làm luồng gió mát
Đêm trăng thanh em hát hôm nào
(Giơ tay lên bầu trời, mệt quá, ngã xuống)
Gặp Quế
Khô anh thương
Na dã về bên anh đó
Đôi mắt người thương đã đánh đổi sự dối lừa
Anh chẳng thể nhìn thấy em được nữa
Kẻ lọc lừa đã không cho em làm người chân thật
Em đã chết rồi nhưng mắt em còn sáng mãi
Anh sẽ nhìn bằng đôi mắt em, đôi hòn ngọc
Khô bừng tỉnh dậy
Thấy mắt mình long lanh đôi hòn ngọc quí
Nhìn mọi vật, nhìn con người bằng tình thương cao cả
Ngun ngút trời xanh, thắm sâu biển cả
Và tấm lòng nhân ái bao la
Na em ơi! mọi sự đã muộn rồi
Lòng kẻ xấu như rắn độc ngoằn nghèo
Nhưng lòng em nhìn rắt thẳng
Hãy về với anh, ơi người vợ quý
Anh chẳng còn gì khi đã mất em
Nhìn làm chi khi cuộc đời ngang trái
Sống làm chi khi hạnh phúc không còn
Anh thà chết cùng em cho trọn tình đôi lứa
Quế: Anh yêu thương, hồn của em sẽ theo anh mãi mãi
Anh phải sống để cùng em đi khắp ngả
Từ núi cao đến đồng bằng biển cả
Để vị Quế thơm ngay thẳng thật thà
Thành thuốc quí muôn nhà giữa trần gian xáo động
Để bao kẻ yêu tinh dói lừa xiểm nịnh
Phải lánh xa không làm vẩn đục con người
Anh yêu ơi! Hãy gắng lên sống tiếp cuộc đời
Gạt bớt đau thương, Khô rơi giọt lệ buồn
Đào cây Quế thơm
Về trồng trước cửa
Bốn mùa man mác hương đưa
Những cây Quế non mọc khắp làng khắp bản
Từ ấy làng trên xóm dưới
Ăn ở với nhau hòa thuận nghĩa tình
Bởi lòng chung thủy và sự thảo hiền
Của nàng Na truyền đi khắp ngả
Lời kết
Quế, Quế ở núi cao
Nơi có nhiều gió rét
Quế ở chính nơi nào
Mây và trời lẫn vào nhau làm một
Bạn muốn tìm Quế
Xin mời lên núi cao
N.Đ.L
Bà Nhần: vị thần trong truyền thuyết người Mường