ĐỌC THƠ PHẠM THỊ KIM KHÁNH

Điện thoại: 0913 269 931 - Zalo: 0964 131 807 - Email: soncam52@gmail.com.

Chào mừng bạn đã đến với trang Điện tử "Văn nghệ Công nhân" của Chi Hội Nhà văn Công nhân

Phạm Đình Ân

Đọc thơ Phạm Thị Kim Khánh

Nhà thơ người dân tộc Mường Phạm Thị Kim Khánh (quê huyện Cẩm Thủy, Thanh Hóa), hội viên Hội văn học, Nghệ thuật các Dân tộc Thiểu số Việt Nam, Hội viên Hội văn học Nghệ thuật Thanh Hóa, đã gửi đến bạn đọc bốn tập thơ. Đó là Vườn tháng Giêng (2014) Hai ngọn gió (2016), Cõi vọng (2018) và Mùa lá (2021). Tại đây, nói đến hai tập thơ xuất bản mới nhất, do NXB Văn hóa dân tộc và NXB Hội Nhà văn công bố. Riêng Mùa lá đã được PGS.TS Nguyễn Đức Hạnh có bài giới thiệu rất kỹ lưỡng, in trên đầu sách, nêu hai khía cạnh thơ của tác giả này:"Bản sắc văn hóa Mường là cội nguồn sâu thẳm" và "Chất trí tuệ lấp lánh" trong thơ Phạm Thị Kim Khánh. Là người viết sau, tôi bổ sung một số ý.

1- Hồn thơ

Hồn thơ mang bản sắc văn hóa Mường của Phạm Thị Kim Khánh đã Việt hóa mạnh mẽ trên cơ sở tiếp biến từ văn hóa Mường tới văn hóa Việt. Thơ Phạm Thị Kim Khánh vừa lặng lẽ vừa ào xối cảm thức văn hóa Mường, hiện ra trên văn bản thơ theo hướng văn hóa Việt, nói khác là hiện đại hóa thơ Mường. Hơn thế, không ít trường hợp chị còn vươn tới tính hiện đại trong thơ Việt. Tác giả đã thoát xưa: Ta đi/ Đá ngăn chân vấp / Ta nhìn/ Đá giăng chắn mặt, màhồn thơ vẫn còn ngoảnh lại: Ra phố/ khôngvấp đá/ không núi chắn/ Ta lại nhìn vè phía đá / Mà trông (tập Cõi vọng).

Đối với bài Ra phố thì người Việt hôm nay, nếu aicó hiểu biết về đời sống người miền cao, cũng có thể có liên tưởng kiểu này, nhưng tác giả viết rất linh hoạt, sáng tạo:

Bọng ong chồng lên nhau cao ngất

Ban ngày ong ra khỏi tổ

Không kiếm mật ngàn hoa mà tìm mật ngoài phố

Mặt trời lặn ong về tổ

Ngàn tổ ong sáng trưng

Tổ ong thành mắt phố

Bạn đọc thấy rõ yếu tố hiện đại - thoát Mường - của thơ Việt ở bài Phá lệ.

Bắt đầu bài thơ không tiền lệ/ Không tức cảnh/ Không niêm luật, âm vần, hình ảnh/ Không sáng tạo câu tứ/ Bùng nổ ngôn từ/ Thủ thuật ma mị// Gạt bỏ hoa hương/ Nhữn kiến giải bất ngờ/ Một lối cấu tứ riêng/ Một pho thị liệu roi rói / Một luận giải cởi trói// Hơn mọi bất ngờ thú vị/ Điều không thể/ Làm nên từ / Phá lệ/ Tình yêu/ Ta.

Ngay sau bài này, cùng tập Mùa lá, bài Thi pháp tình yêu cũng vươn tới sự sáng tạo mạnh mẽ với mong muốn chạm đến mặt bằng chung của thơ Việt hiện đại.

Dù khuôn khổ hạn chế của bài viết, vẫn xin được trích ra đây, sáng tác của một thi sĩ người dân tộc Mường đã đứng trên triền núi caomà nhìn toàn cảnh dáng hình đất nước Việt Nam để thấy yêu thương biết baoEo Mẹ:

Đúng chỗ chiết eo tượng hình của Mẹ

Nơi núi xô ra sánh biển xanh

Con chim bay ngang qua gành đá xám

Đem mồi dưới biển về vách chông chênh

Rừng miền Trung con hổ con beo làm nơi ẩn nấp

Chim Phương Nam bay ra trú ngụ cành cao

Khúc khuỷu câu ca dao, gập ghềnh điệu ví

Bí mật dưới rừng cây đường thiên lý Bắc - Nam

Nơi eo Mẹ hứng cả mùa bão gió

Giành cho con hai phía bình yên

Thời đánh giặc bom đun đạn gánh

Thuốc diệt sinh vùng trắng rạc lòng

Nào rốn bom, bãi mìn, mắt bão

Những dữ dằn oằn lưng Mẹ bao phen

(...)

Ôi rốn lũ là quê ta, eo Mẹ

Ta neo vào kẽo kẹt đòn tre.

"Thắt lưng, thắt ruột", đã được nói đến về hình ảnh miền Trung. Nhưng eo Mẹlà mới lạ. Bài này thuộc thuộc số những thi phẩm hay về miền Trung. Xét về phương diện bài thơ, thì thơ Mường lâu nay ít có loại này.

2- Câu chữ

Thơ Phạm Thị Kim Khánh tạo được ấn tượng về ngôn ngữ do dùng nhiều động từ, tính từ, trạng từ gợi cảmđúng chỗ, đúng lúc, chúng góp phần làm nổi bật ý thơ, tứ thơ, hình tượng thơ.

Như ở tập Cõi vọng:

- Em ùa vào tháng Hai

Xoay tít một vòng sực nức

- Đêm không lạnh vẫn rùng rùng cơn sóng

- Chồi non, chồi nonngơ ngác

Dịu êm, dịu êm nhàn nhạt

Nụ hoa dướn lên gió đông

Mưa bay, mưa bay bỡn cợt

Vu vơ hoa bưởi ngồn ngộn trắng

Hơ hớphô bày vàng ngọc

- Rưng rức thơ,

- Ngan ngát tím

Ngơ ngáo trắng

- Sương quây đặc màu mây

Mây quyệnsương bời bời

- Tiếng gió thốc buốt nhói cầu thang

- Con đường xưa sỏi đá nhói bàn chân

Mẹ ta lụi cụi bạc lưng đồi nắng rát

Tháng sáu trắng trời nương làng rụi hạn

Và ở tậpMùa lá:

- Có lúc lẫm liệt một cuộc giao hoan

Đẫm trong hạnh phúc trần thế

Màu trắng thơm vi diệu

Bông đỏ hương chói lói

- Đóa vàng hương miên man

- Ngoài kia gió đồng bàn bạt

- Mong nhớ rát ruột xót lòng

- Sông quê thác réo

- Xanh thẫm rừng

Trắng xóa thác

Ào ạt thác

- Tiếng đồi rên nỗi trọc

- Cây lúa rùng mình

Bung chuỗi

- Dẫu biết thất bát mùa điếng hạt

Đáng chú ý là thơ Phạm Thị Kim Khánh có rất nhiều cặp đôi câu thơ tạo thế cân bằng (Đường vào có hoa bông páo/ Lối ra có hoa bông trăng; Vía ăn có người ngồi đợi/ Vía chơi có người khen hay) có ở Cõi vọnglàm cho nhịp điệu thơ đưa đi đẩy lại, tập trung ở tập Mùa lá, nhất là ở bài Đáp lời trai bản:

- Chiều đến con chim vít vịt kêu

Trưa về nghe con chim côi côi thức

- Nghe anh rủ về, lòng đã thương

Nghe anh rủ lại, lòng vẫn nhớ

- Chết không nói với ma trong đống

Sống đừng kể với ma trong làng

- Như sông không có cá

Như ná không có tên.

Đọc những câu trên, nhớ đến tục ngữ Mường: "Sạch như lòng cây giang/ Quang như lòng cây nứa". Các dân tộc khác (cả người Việt) cũng có cách nói như thế, nhưng nhìn chung, cộng đồng người miền ngược rất quen thuộc với lối nói này.

Nói tóm lại, về mặt ngôn ngữ thơ tác giả Cõi vọngvà Mùa lá rất chú ý găm vào trí nhớ người đọc những xúc cảm mà chị muốn nhấn mạnh khi mạnh mẽ Việt hóa thơ trên cơ sở hồn Mường. Nhiều nhan đề bài thơ chỉ có một chữ (Vọng, Vắng, Tanh, Sẹo, Nỗi, Mượn, Đá, Cây, Cầu, Lạc, Quên, Hỏi, Lỡ ...), hoặc cách nói khác đối với những bài thơ Mường truyền thống cũng là những ví dụ dễ nhận ra: Tặng lửa, Tí tách, Gửi hương, Nhà riêng thời toàn cầu, Luống tuổi...)

Thơ Phạm Kim Khánh rất đáng để bạn đọc chú ý về một hồn thơ thấm đẫm tình đời trên cơ sở chuyển tiếp từ văn hóa Mường sang văn hóa Việt cùng với, một giọng điệu thơ sáng tươi, khoáng đạt uyển chuyển và tinh tế.

P.Đ.Â